اقلیم شناسی دربرنامه ریزی محیطی

 

          طوفان عبارت است از آشفتگی شدید جوّی و اختلال شدید فشار هوا. گاه براثر برخورد دو جبهه هوای سرد و گرم، توفانی به وقوع می‌پیوندد که می‌تواند موجب قطع درختان، خرابی ساختمان‌ها و شکستن شیشه‌ها شود. گردباد در نقاط مختلف به‌صورت تندباد، گردباد دریایی یا گردباد خشکی ظاهر می‌شوند. وقوع طوفان اغلب با باران‌های شدید و سیل‌آسا همراه است.طوفان‌های عظیم و گردبادهای دریایی معمولاً در عرض‌های نزدیک به استوا رخ می‌دهند و از قدرت تخریب زیادی برخوردارند.

طوفان ها از نظر قدرت به پنج دسته تقسیم می شوند. نوع اول آن بادهایی با سرعت 74 تا 95 مایل در ساعت اند که سقف خانه ها را خراب می کنند و شاخه درختان را می شکنند و سیم های برق را قطع می کنند. نوع دوم با سرعت 96 تا 110 مایل در ساعت به خانه های محکم آسیب زده و درختانی که ریشه عمیقی ندارد از جا می کند. نوع سوم 111 تا 129 مایل درساعت سرعت دارد و آسیب جدی به خانه ها وارد می کند. نوع چهارم با 130 تا 156 مایل در ساعت سقف خانه ها را از جا می کند و بیشتر درختان را ریشه کن می کند. در نوع پنجم از طوفان ها با سرعت بیش از 157 مایل در ساعت ، درصد زیادی از خانه ها ویران می شوند.

مهمترین علل ایجاد کننده طوفان :       1) باد         2) گرم شدن زمین است

تغییرات آب و هوا اثرات مختلفی بر جنگل ها و رستنی ها و کلاً اکوسیستم دارد، عوامل متعددی باعث تغییرات آب و هوا می شوند و تخریب توسط انسان ها یکی از عوامل اصلی بحساب می آید، به عنوان مثال طبق نظر شارمن تا سال 2025 در حدود 30% جنگل های مناطق گرمسیری از بین خواهد رفت، در اثر تغییرات آب و هوا میزان خالص تولید اولیه NPP  نیز تغییر خواهد کرد و طبق نظر سولون (1992) به جنگل های سوزنی برگ نزدیک قطب و جنگل های سوزنی برگ نزدیک قطب و جنگل های معتدله 25 درصد در اثر این تغییرات اضافه خواهد شد. لذا محصول چوب سوزنی برگها در کانادا بین 13 تا 22 درصد اضافه خواهد شد. در کشورهای فنلاند و سوئد علی رغم اضافه شدن    18 نا 22 درصد   NPP    مقدار محصول 4 تا 10 درصد کم خواهد شد. فقط یک درصد به اقتصاد چوب در جنوب امریکا صدمه وارد خواهد آمد. به این ترتیب می بینیم که تغییرات آب و هوا اثر عمده ای در محیط زیست دارد و باعث ایجاد تغییراتی در اکوسیستم می شود که می تواند نتایج اقتصادی و زیست محیطی متفاوتی برای انسانها داشته باشد.

یکی از عوامل مؤثر در تغییرات آب و هوا و تغییرات اکوسیستم عامل باد است. هوای در حال حرکت باد نامیده می شود و به عنوان عامل زیست محیطی مهم جو محسوب می گردد که بر روی زندگی گیاهان به طور عمده در دشت های هموار، در کرانه دریاها، و در ارتفاعات بلند کوهستانها تأثیر می گذارند . باد به طور مستقیم تعرق را موجب می گردد. البته به طرق مختلف خسارت مکانیکی را سبب می شود. از سوی دیگر در پراکنش دانه های گروه، دانه ها، بذرها و میوه ها نقش مهمی را ایفا می کند. باد می تواند روابط آب و شرایط نور در یک پهنه ویژه را دگرگون سازد. سرعت باد توسط برخی از عوامل از جمله وضعیت جغرافیایی، توپوگرافی و توده های گیاهان و موقعیت در سواحل متأثر می شود. اثر باد در گیاهان به ویژه در طول کرانه دریاها و در بلندیهای کوهستانی بسیار زیاد است.

اثرات باد بر اکوسیستم :

باد به نوبه خود آثار فیزیکی، آناتومی و فیزیولیوژیکی بر گیاهان ایجاد می کند. از جمله :

1ـ شکستن و ریشه کن شدن گیاهان. باد با سرعت زیاد ممکن است سبب شکستن شاخه های درخت و گاه حتی شکستن تنه و کندن ریشه درختان شود.

2ـ تغییر شکل. این پدیده در مناطق بادخیز و به ویژه در سواحل وجود دارد.

3ـ خم شدن. خم شدن گیاهان علفی از جمله گندم، ذرت، جو و نیشکر.

4ـ سایش . ذرات خاک یا یخ که توسط باد حمل می شوند، نیروی شدید سایشی را بر روی گیاهان ایجاد کرده و خسارت زیادی وارد می کنند. از جمله هجوم ماسه به گیاهان زراعی و صدماتی را که اغلب اعمال می کند، نمی توان چشم پوشی کرد.

5ـ فرسایش و رسوب گذاری. ریشه های گیاهان که بسیار نازک هستند، ممکن است در برابر بادهای شدید به شدت خسارت ببینند.

6ـ اسپری نمک. در طول سواحل، املاح آب توسط بادهای شدید در مجاورت اقیانوس حل می شوند. این املاح در رشد برخی از گیاهان ایجاد اشکال می کنند.

ـ نقش باد در انتقال املاح و نمکی شدن زمین ها :

در بین آثار فیزیکی باد نقش باد درانتقال املاح را بررسی می کنیم. ریزی دانه های نمک و ذرات دیگری که با نمک همراه است، موجب می شود که باد آنها را به آسانی جا به جا کند و مسیر کم و بیش طولانی را همراه خود ببرد. مواد حمل شده تحت تأثیر مکانیسم های خاص در ناحیه ی معینی به جا گذاشته می شود. ذرات نمکی که اینگونه توسط بادها حمل می شود، از دو منبع مختلف، آب دریاها و خاکهای شور زمینهای کویری، حاصل می شود.

8 ـ مکانیسم شور شدن زمین ها در اثر انتقال ذرات نمکی حاصل از دریاها :

این مکانیسم، معمولاً در زمین های اطراف دریاها و دریاچه های شور دیده می شود. در اثر برخورد امواج دریا به ساحل، مقداری از آب به صورت ذرات ریزی در می آید که به آن حالت پودر شدن می گویند. با می تواند این ذرات را به نقاط دور حمل کند. اگر رطوبت نسبی مسیر مناسب باشد، جذب ذرات نمک می گردد. بدین ترتیب به وزن دانه های ریز نمک معلق در هوا افزوده می شود، تا این که تحت تأثیر جاذبه ی زمین قرار می گیرد و سقوط می کند. ناحیه ای که این ذرات آب دار را پذیرا می شود، تا حدودی خیس می گردد و در واقع، به حالتی در می آید که گویی آب نمک دار در سطح آن پخش شده است. تبخیر بعدی موجب به وجود آمدن کریستالهای نمک می شود. گودی های کویرهای حاشیه ای ایران، با دارا بودن پوششی از این دانه های لیمونی نمک دار، برای عمل فرسایش باد، منطقه ی بسیار مناسبی را تشکیل می دهند. در نتیجه ی وزش باد، دانه های درشت تر، به قطر 2/0 و 3/0 میلیمتر، در سطح زمین می غلتند و پیش می روند و بالاخره در کناره ی گودی ها متوقف می شوند. اما دانه های ریزتر به حالت معلق حمل می شوند. در مواقعی که شدت بادها زیاد باشد و یا زمانی که طوفان ایجاد می شود، گرد و غبار لیمونی و نمک ها به صورت ستونهایی دوده مانند، و به رنگ زرد، تا ارتفاع 300 متر از سطح زمین بلند می شوند و مسافت بیشتری را همراه باد می پیمانید.

در مناطقی که تقریباً و مرتباً باد می وزد، ذراتی که بدین ترتیب حاصل می شوند، در گستره ی فراوانی به شکل پودر انتشار می یابند و ذرات بسیار ریز دیگر، که هنوز به صورت معلق در هوا باقی مانده اند، باز هم به نقاط دورتر کشیده می شوند. این ذرات بسیار سبک، هنگام روز با صعود هوای گرم شده، به طرف بالا کشیده می شوند و در فضای وسیعی از آسمان باقی می مانند. در اثر رطوبت رطوبت وزن ذرات زیادتر می شود و سرانجام تحت تأثیر نیروی جاذبه ی زمین قرار می گیرد و در سطح زمین رسوب می کند. به این ترتیب منطقه بسیار وسیعی که ممکن است صدها کیلومتر دورتر از ساحل و یا محل تولید نمک باشد با لایه ی نازکی از نمک پوشانده شود. در نتیجه ی تداومکانیسم مذکور، به تدریج ضخامت آن افزایش می یابد. این پدیده، موجب فرسایش خاک می شود و حاصلخیزی خاکها را از بین می برد و آنها را کم کم عقیم می کند.

9ـ مکانیسم قلیایی شدن زمین ها در اثر انتقال ذرات نمک حاصل از کویرها :

 می دانیم که زمین های صحاری و قلمرو خشکی ها، که شدت تبخیر و کمی بارندگی از مشخصات بارز آن است، اغلب شور و غیر قابل کشت است. در روسیه به این نوع زمین ها که از خاکهای بسیار شور تشکیل یافته و خاک با قشری از نمک پوشانده شده است، سولونچاک می گویند.

این خاکها معمولاً دارای املاح سدیم، مانند کلرورسدیم، سولفات سدیم و کربنات سدیم می باشد.

اهمیت انتقال املاح از طریق بادهای فصلی، از زمین های کویری و سولونچاک ها کمتر از اهمیت جابجایی نمک ها از مناطق ساحلی نیست. اما تأثیر املاحی که بدین طریق انتقال می یابند و موجبات شوری خاک های محل وسیعی را فراهم می آورند، نسبت به اثرات شور شدن زمین ها در اثر آبهای جاری، و یا بالا آمدن آب های شور زیز زمینی کمتر است.

مهمترین اثرات سوء انتقال املاح از کویرها و سولونچاک این است که زمین های زراعی قابل کشت در مدت کمتری شوری می شوند و در اندک مدتی، خاک های حاصلخیز به زمین های بی بهره و غیر قابل کشت تبدیل می یابند. در یکی از استپ ها از سطح 6 کیلومتر مربع سولونچاک، ظرف یک ساعت 7200 تن نمک محلول، که قسمت اعظم آن کلرور سدیم بوده، و به وسیله ی بار حمل شده است. این مقدار نمک کافی است که 45 هکتار از زمینی را که قبلاً شور نبوده است، به سولونچاک تبدیل کند. در یک استپ دیگر، طوفان یک ساعته، از سطح یک کیلومتر مربع از منطقه سولونچاک، بیش از 3000 تن گرد نمک حمل کرده است. این مقدار نمک می تواند یک مساحت 20 هکتاری را تا عمق یک متر، یک درصد شور تر کند.