مـوقـعیت جـغرافـیایی اسـتان اردبـیل
استان اردبیل با وسعتی معادل 3/17867 کیلومتر مربع (1/1 درصد از مساحت کشور) در شمال غرب فلات ایران بین َ45 ْ37 تا َ42 ْ39 عرض شمالی و َ30 ْ 47 تا َ55 ْ48 طول شرقی واقع شده است. میانگین ارتفاع آن از سطح دریا 2400 متراست. پست ترین نقطه آن با ارتفاع 100 متر در شهر پارس آباد و بیله سوار و بلندترین نقطه آن قله سبلان با ارتفاع 4811 متر می‌باشد .این استان از شمال با جمهوری آذربایجان حدود 400 کیلومتر مرز مشترک دارد.همچنین از شرق با استان گیلان، از جنوب با استان زنجان و از غرب به استان آذربایجانشرقی محدود می شود.بر اساس آخرین تقسیمات کشوری ، استان اردبیل دارای 9 شهرستان ، 25 بخش، 19 شهر و 66 دهستان می‌باشد. تراکم جمعیت در حدود 65 نفر در هر کیلومترمربع است که در مقایسه با تراکم جمعیت کشوری ( 5/37 نفردرهرکیلومتر مربع ) این استان را می توان از مناطق پر جمعیت به حساب آورد ( سالنامه آماری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان ،1382)
توپوگرافی منطقه
فلات آذربایجان که استان اردبیل در آن جایی گزیده، سرزمینی بلند ومرتفع است. حدود 75 درصداین سرزمین را نواحی کوهستانی و 25 درصد آن را مناطق هموار تشکیل می‌دهد. ارتفاع متوسط نواحی کوهستانی منطقه 3700 مترازسطح دریامی باشد. توده کوهستانی سبلان با ارتفاع 4811 متر در غرب ، مرتفعات بزغوش در جنوب و جنوب غربی با
ارتفاع متوسط 2200 متر و بالاخره باغرو داغ در بخش شرقی استان با ارتفاع 3322 متراز عمده ترین واحدهای کوهستانی استان به شمار میروند. این ارتفاعات ، اقلیم استان اردبیل را تحت تاثیر قرار داده ودرنتیجه این استان را درشماریکی ازسردترین مناطق کشورقرارداده است. رژیم بارندگی ودمای آن تاحد زیادی تحت تاثیرارتفاعات قرار دارد( خیام ،1382).
واحدهای توپوگرافی استان (کوهستان، دشت، جلگه)، طی فصول مختلف، با شدت گرفتن جریانهای هوایی که از نواحی شرق، شمال غرب و جنوب غرب وارد منطقه می شوند، ایستگاههای هم جوار را متفاوت و متمایز می سازند.برای مثال سرعین در دامنه شرقی کوهستان سبلان یکی از پرباران ترین ایستگاههای شمال غرب ایران محسوب می شود، ولی واقع شدن سراب(غرب سبلان)، در چاله بین ارتفاعات سبلان، قره‌داغ، بزغوش، سهند و موقعیت پناهگاهی آن باعث گردیده، کمترین میزان بارش را دریافت کند وکلیه سیستمهایی که از جهات مختلف به این محدوده نفوذ می‌کنند به دلیل وجود موانع کوهستانی در مسیر خود، توان بارشی چندانی ندارند به همین دلیل در تمام فصول سال در این قسمت قطب بارشی کم تشکیل می‌شود ( بیاتی خطیی و ساری صراف،1374 ) .
ارتفاعات اردبیل
1 - کوههای مرکزی
در بخش مـرکـزی این منطقه توده کوهستانی سـبلان با حداکثر ارتفاع 4811 متر از سطح دریا مرتفع ترین نقطه استان بوده که با جهت شرقی – غربی از ارتفاعات متعددی مانند صائین ، نرمیق ، قوشه داغ تشکیل شده است.
2- کوههای شرقی
دنباله رشته کوههای شمالی آذربایجان. درشرق، تغییر مسیر داده و در جهت شمالی - جنوبی به صورت یک فلکسور به موازات چاله دریای خزر به نام رشته کوه تالش کشیده شده و تا درهّ سفیدرود امتداد می یابد. رشته کوه تالش همانند سدّی فلات آذربایجان را از دریای خزر جدا ساخته و مانع نفوذ رطوبت خزری به داخل منطقه می باشد، به همین سبب، دامنه های غربی و شرقی آن دارای پوشش متفاوت گیاهی است.دامنه شرقی آن پوشیده از درختان جنگلی است ودر شرایط بیوستازیقرار دارد درحالیکه دامنه غربی آن دارای پوشش گیاهی استپی است و در شرایط رگزستازیاست. این رشته در شمال به وسیله صـلوات داغ به ارتـفاع 2248 متر ارتـباط پیدا کرده و به وسیله درهّ رود از کــوهـهای قـــره داغ جدا می شود ( خیام ،1382) .
3- مناطق هموار
دو واحد تـوپـوگــرافی جـلگه مـغان در شمال و دشـت اردبــیل در مرکز از مناطق هموار استان به شمار می رود.
الف: جلگه مغان
این جلگه با متوسط ارتفاع 100+ متر به صورت مثلثی است که رأس آن به سمت شمال و یک ضلع آن در قسمت شرق واقع شده و به طول 49 کیلو متر مرز مشترک با جمهوری آذربایجان را تشکیل داده است
ب: دشت اردبیل
این دشت مرتفع و بیضی شکل،به صورت یک چاله تکتونیکی است . مساحت آن حدود 800 کیلومتر مربع ( طول 40 کیلومتر و عرض 20 کیلومتر) می باشد. این دشت ، بسیار هموار ودارای شیب مقعر ملایمی درحدود 5/0درصد است. ارتفاع متوسط دشت 1350 مترازسطح دریاست. مرتفعترین نقطه آن در جنوب غرب با 1500 متر ارتفاع و پست ترین نقطه در شمال 1200 متر ارتفاع دارد. اصلی ترین شریان دشت، رودخانه قره سو می باشد که از ارتفاعات باغرو داغ سرچشمه گرفته و رود خانه های بـالخلی چای ، حاجی محمد چای و قره چای به آن ملحق می شوند ( نقشه شماره 1-3 ). سبلان در غرب و جنوب غرب، بزغوش در جنوب وجنوب غربی ، باغـرو داغ (تـالـش) در شرق و صلوات داغ در شمال ، محدوده این دشت را معین می کنند. مــبادی ورودی دشـت اردبــیل از طریق گـردنه های ، حـیران ، صـائین ، لـنگان و اسالم می باشد(رستمی زاد،1383 ).
آذربایجان و اردبیل از دوران سوم به بعد بر اثر فشارها و جا به جائیهای تکتونیکی بیشتر در معرض فعالیتهای آتشفشانی قرار گرفته اند و هم اکنون در سیمای این منطقه دهها نقطه ولکانیکی و گستره ای از گدازه ها و روانه های آتشفشانی قابل مشاهده است که از بین آنها دو توده سهند وسبلان از لحاظ حجم مواد بیرون ریخته شده از همه مشخص ترند( خیام ،1382).
تنوع شرایط طبیعی ، میزان دما و بارش در نواحی مختلف آن متفاوت است. مناطق کوهستانی به خصوص جنوب استان با زمستانهای سرد و پربرف ولی تابستانهای معتدل، و بخشهای شمالی و نواحی پست، تابستانهای نسبتاًگرم و زمستانهای ملایم تری نسبت به مناطق مرتفع دارند.گستره وسیع شمالی _ جنوبی استان( °3 عرض جغرافیائی) جزءعوامل مؤثربرشکل گیری اقلیم آن بوده. ورژیم دمائی واقلیمی متفاوتی را به وجودآورده است.از بین توده های هوای موثر بر اقلیم منطقه،توده مدیترانه شرقی وتوده شرقی حاصل جریان مرطوب خزری بیشترین بارندگیها را ایجاد می کنند. مجموع سیکلونهای مؤثر بر آذربایجان در طول سال حدود 40 مورد برآورد شده است.که تعداد آنها در فصول سرد بیشتر از فصلهای گرم می‌باشد. آذربـایـجان و اردبیل از سـیکلونهای مـدیترانه ای بیشترین بارش را دریافت می کنند. اساس بارشهای منطقه به سه نوع چرخند ، اروگرافیک وکنوکسیونیتقسیم می شود و رابطه مستقیمی بین بارندگی و سیستمهای جوی که آن را تحت تأثیر قرار
می‌دهند، وجود دارد. متوسط مجموع بارندگی سالانه محاسبهشده در ایستگاههای مورد مطالعه 6/352 میلیمتر است. مقدار بارندگی در مناطق شمالی استان(جلگه مغان)نسبت به مناطق دیگر کمتر است. مشیران با7/218 میلیمتر و قره آغاج با5/479 میلیمتر به ترتیب کم باران‌ترین و پر باران ترین ایستگاهها شناخته شده اند. پرباران ترین و کم باران ترین فصول سال در استان اردبیل به ترتیب بهار و تابستان است. توزیع دمای هوا در سطح استان متناسب با توپوگرافی و سایر ویژگیهای طبیعی آن است .میانگین سالانه دما بین 8/19 تا 7/ . درجه سلسیوس درنوسان است. اوت (مرداد ماه) با میانگین دمای 21 درجه سلسیوس گرم ترین و ژانویه (دی ماه) با متوسط 1- درجه سلسیوس سردترین ماه می باشد. متوسط فصلی دما به ترتیب در بهار 9/13 درجه سلسیوس ، تابستان 8/19 درجه سلسیوس ، پاییز 1/7 درجه سلسیوس و زمستان 7/ .درجه سلسیوس می باشد.روند تغییرات دمای حداکثر ، حداقل و متوسط طی دوره آماری 30 ساله بطور کلی سیر افزایشی را نشان می دهند. مقدار افزایش دمای حداکثرها به مراتب از بقیه بیشتر و شیب خط روند تندتر می باشد(رستمی زاد،1383 ).
