اقلیم شناسی دربرنامه ریزی محیطی

 

بحران آب در سال 1394 

 ایران با مساحت یک میلیون و ششصد و پنجاه هزار کیلومتر مربع در کمربند خشکی دنیا واقع شده است. سی و شش درصد مساحت کشور را منطقه فراخشک، بیست و نه درصد مناطق خشک و بیست درصد را مناطق نیمه‌خشک تشکیل می‌دهد      .   

به عبارت دیگر هشتاد و پنج درصد کل پهنه سرزمین ایران، براساس شاخص‌های علمی  نیمه‌خشک، خشک و فراخشک قلمداد می‌شوند. نکته دوم این است که متوسط بارندگی سالانه در کشور دویست و پنجاه میلیمتر است که یک سوم میانگین جهانی است.

 

 

   بنابراین، ایران در زمره مناطق کم باران دنیا به‌شمار می‌آید. نکته بعدی این است که با این میزان بارندگی اندک، متوسط پتانسیل تبخیر سالانه در جهان هفتصد میلی متر و در ایران دوهزاروصد میلی متر است  .در عین حال که میزان بارندگی در کشور کمتر از یک سوم جهانی است متوسط تبخیر سالانه نیز سه برابر میانگین جهانی است. با توجه به این ملاحظات آن چیزی که به مثابه یک امر راهبردی برای کشور مطرح است، این است که حتی المقدور حداکثر تلاش خود را بر تقویت وضعیت سفره‌های آب‌های زیرزمینی معطوف کنیم. باید از طریق آبخیزداری و آبخوانداری و فعالیت‌هایی از این قبیل، منابع آب کشور را ساماندهی کنیم  .

موضوع بحران آب ظرف سال های گذشته به عنوان یکی از اصلی ترین معظلات ایران به حساب می آید. هدر رفت سهم زیادی آب شرب در کنار عدم استفاده بهینه آب در بخش کشاورزی و صنعت این معضل را جدی تر کرده تا بحث مدیریت آب از اهمیت ویژه تری برخوردار باشد. گرمای هوا درزمستان زیاد بود و از طرفی میزان بارندگی برف هم کم. میزان بارش هم نسبت به سال آبی گذشته کمتر بوده است. آنچه بسیار غیر مترقبه بوده درجه حرارت بالای زمستانی است که پشت سر گذاشتیم. درجه حرارت حدود بیش از دو و نیم درجه گرم تر از سال های گذشته بوده است. این دو ونیم درجه سانتی گراد که می گوییم معنایش این است که میزان تبخیر بسیار بالا بوده است لذا آب های سطحی و آب هایی که در سد ها بوده پتانسیل تبخیر در آن افزایش پیدا کرده. در عین حال بارندگی هم کمتر بوده است. یعنی دو مولفه اصلی را داریم که هر دو از وضعیت نامساعدی برای آب اطلاع می دهند. ما حدود سی میلی متر بارندگی کمتر داشته ایم. وقتی با کمبود ها و محدودیت ها روبرو می شویم نقش مدیریت بسیار با اهمیت است. مادامی که در دوران فراوانی هستیم در هر منبعی که باشد مشکل زیادی نداریم و مدیریت نمی تواند جلوه های اصلی فن و تخصص خودش را نشان دهد اما در محدودیت ها این موضوع پررنگ می شود.چهارده سال است که ایران از خشکسالی رنج می برد . مدیریت آب یک مدیریت فرابخشی است و تمام مردم در آن نقش دارند. از درون خانه هایمان که آب مصرف می کنیم تا در مزارع، مراکز صنعتی و در تمام این موارد بحث مدیریت آب مطرح است. پس باید سعی کنیم اهتمام جمعی ایجاد کنیم که مدیریت آب را به شکل صحیح انجام دهیم

 

 .

 

 

 

 

سرانه مصرف یک ایرانی در روز دویست و هفتاد لیتر است .این عدد در کشورهای اروپایی یکصدوسی لیتر است. ما در یک روز حداکثر آبی که برای شرب مصرف می کنیم حدود هشت لیتر بیشتر نیست. بر این اساس ما در یک سال هزار لیتر آب مصرف کرده ایم که آب شرب بوده است. این عدد در حالی است که صد متر مکعب مصرف خانگی داشتیم. یعنی صد برابر مصرف مصرف آب شرب است.دو موضوع مهم ذیل می تواند بسیاری از مشکلات را مرتفع سازد.

1-      فرهنگ سازی است.

2-      جلوگیری از آلودگی منابع آیی است.

 

 

 

 

 

 

 

 

            وضعیت منابع آب در  ایران و جهان

          مقدمه

 

        مقدار آب موجود در سیاره زمین تقریباً همواره ثابت بوده است. اگر کره زمین را از بالا بنگیرید آن را به شکل کره ای آبی رنگ خواهید دید زیرا بخش اعظم سطح آن را اقیانوس ها و دریاها فراگرفته اند و وسعت خشکی ها بسیار کمتر از آبها است. ازنظر مقدار و حجم 97/2 درصد از آب های موجود در سیاره زمین در اقیانوس و دریاها انباشته شده اند و فقط 2/8 درصد از آبها به شکل رودها، یخچال ها،‌دریاچه ها،‌آب موجود در اتمسفر و آب موجود در خاک ها و آب های زیرزمینی می باشند. انسان برای انجام فعالیت های خود به آب های شیرین نیاز دارد. آب شیرین یعنی آبی که میزان نمک های آن بسیار کم باشد.   آب های اقیانوس ها و دریاها شورهستند و استفاده از آن ها مستلزم تصفیه کردن است که این امر نیازمند سرمایه گذاری برای احداث تأسیسات آب شیرین کن می باشد. حجم آب های شیرین در جهان بسیار کم و فقطحدود 8/2 درصد از حجم کل آب های جهان است. مقدار زیادی از آب های شیرین جهان به شکل یخ در یخچال های قطبی و کوهستانی قراردارد. مقدار کل منابع آب شیرین نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی که موجب عقب نشینی یخچال‌های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه‌ها شده، کاهش یافته است. بسیاری از آبخوان‌ها (سفره‌های آب زیرزمینی) که بیش از حد پمپ شده‌اند به سرعت پر نمی‌شوند. اگر چه کل منابع آب شیرین مورد استفاده قرار نگرفته است، بسیاری آلوده، شور، نامناسب و یا غیر قابل دسترس برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی شده‌اند. برای جلوگیری از یک بحران جهانی آب، کشاورزان باید برای افزایش بهره‌وری برای پاسخگویی به تقاضاهای رو به رشد برای مواد غذایی تلاش کنند، در حالی که صنایع و شهرها به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای استفاده بهتر از آب باشند.

 

 

وضعیت کنونی آبهای جهان

       پنجاه سال پیش، زمانی که جمعیت در این سیاره از نیم جمعیت کنونی آن کمتر بود، درک مشترک این بود که آب یک منبع بی‌نهایت است. مردم مانند امروز ثروتمند نبودند، کمتر کالری مصرف می‌کردند و گوشت کمتری می‌خوردند، بنابراین آب کمتری برای تولید مواد غذایی نیاز بود. آن ها به یک سوم حجم آبی که ما در حال حاضر از رودخانه برداشت می‌کنیم نیاز داشتند. امروز، رقابت برای منابع آب بسیار شدید تر است. دلیل این است که در حال حاضر بیش از هفت میلیارد نفر بر روی زمین وجود دارند، مصرف گوشت و سبزیجات و آب در حال زیاد شدن است و رقابت برای آب در بخش های صنعتی، شهری و سوخت‌های زیستی بیشتر شده است. مقدار کل منابع آب شیرین نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی که موجب عقب نشینی یخچال‌های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه‌ها شده، کاهش یافته است. بسیاری از آبخوان‌ها (سفره‌های آب زیرزمینی) که بیش از حد پمپ شده‌اند به سرعت پر نمی‌شوند. اگر چه کل منابع آب شیرین مورد استفاده قرار نگرفته است، بسیاری آلوده، شور، نامناسب و یا غیر قابل دسترس برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی شده‌اند. برای جلوگیری از یک بحران جهانی آب، کشاورزان باید برای افزایش بهره‌وری برای پاسخگویی به تقاضاهای رو به رشد برای مواد غذایی تلاش کنند، در حالی که صنایع و شهرها به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای استفاده بهتر از آب باشند. مقاله نیویورک تایمز، "بررسی خشکسالی جنوب شرقی کم آبی را به جمعیت ربط می‌دهد، نه گرم شدن زمین"، یافته‌های پژوهشگران دانشگاه کلمبیا در مورد موضوع خشکسالی در جنوب شرقی آمریکا بین سال‌های 2005 و 2007 را خلاصه می‌کند. این یافته در مجله آب و هوا چاپ شد. آنها می‌گویند کمبود آب بیشتر ناشی از اندازه جمعیت است تا از کمی بارش باران. ارقام سرشماری نشان می‌دهد که جمعیت گرجستان در بین سال‌های 1990 و 2007 از 48/6 به 54/9 میلیون نفر رسیده است. پس از بررسی داده‌های بدست آمده از ابزار هواشناسی، مدل‌های کامپیوتری و اندازه‌گیری حلقه‌های درخت که منعکس کننده بارش باران هستند، آن ها دریافتند که خشکسالی بی سابقه نبوده و ناشی از حالت طبیعی الگوهای آب و هوا و رخدادهای تصادفی آب و هوایی است. "خشکسالی‌های مشابه در طی هزار سال گذشته روی داده است"، پژوهشگران نوشتند: "صرف نظر از تغییرات آب و هوایی، انتظار می‌رود که در آینده چنین الگوهای آب و هوایی و با نتایج مشابه روی دهد. همانطور که دما زیاد می‌شود، بارش باران در جنوب شرقی افزایش خواهد یافت، اما به دلیل تبخیر ممکن است حتی منطقه خشک تر شود. پژوهشگران با گفتن این مطلب نتیجه‌گیری کردند که هر بارندگی نتیجهفرایندهای داخلی پیچیده در جو است و به دلیل مقدار زیاد متغیرها پیش بینی بسیار سخت است.

 

 

منابع آب ایران

 

وضعیت آب های ایران

         با توجه به قرارگرفتن ایران در نواحی خشک و نیمه خشک، مقدار بارندگی و حجمآب های ایران به اندازه کافی نیست و ریزش های جوی در همه جا به یک اندازه فرو نمیریزد. مشکل آب در کشور ما علاوه بر کمبود ریزش های جوی، بالابودن میزان تبخیر است  . یعنی بخش اعظم آب های ناشی از بارندگی طی فرآیند تبخیر، بخار شده و از دسترس خارجمی شود که آن را تبخیر واقعی می نامند. علاوه بر تبخیر واقعی باید به تبخیر بالقوهتوجه کرد. یعنی مقدار آبی که از دسترس باشد به وسیله خورشید تبخیر می گردد. میزانتبخیر بالقوه بیشتر از تبخیر واقعی است زیرا معمولاً آبی که برای تبخیر در محیطوجود دارد، کمتر از توانایی آن محیط برای تبخیر می باشد  .

 

 

 

   کشور ایران، با اینکه 1/1 درصد از مساحت خشکی های جهان را به خود اختصاص داده،‌فقط 34 صدم درصد از آبهای موجود در خشکی های جهان را دراختیار دارد. از سوی دیگر در اغلب مناطق ایران، ریزش های جوی اکثراً در فصل بهاریصورت می گیرد که نیاز چندانی به آب برای فعالیت های کشاورزی نیست همچنین ، ریزش هایجوی به طور یکسان در کشور فرو نمی بارند و برخی مکان ها بارندگی بیشتر و برخیبارندگی کمتر دریافت می کنند. محدودیت منابع آب و توزیع فصلی نامناسب بارندگی نشانمی دهد که ابتدا باید ظرفیت منابع آب های موجود سطحی و زیرزمینی کشور را به خوبیشناسایی و مطالعه کرد تا برنامه ریزی جامع ای برای بهره برداری صحیح از آنها صورت گیرد.

 

·     آیا می دانید میانگین بارندگی در سطح کشور 250 میلیمتر در سال می باشد

·     آیا می دانید  متوسط بارش های سالانه در کشور  413 میلیارد متر مکعب است  .

·     آیا می دانید میانگین بارندگی در جهان حدود 800 تا 820 میلیمتر است (بیش از 3 برابر ایران)

·     آیا می دانید که بیش از 70% نزولات تبخیر و به جو باز می گردد  .

·     آیا می دانید که میزان کل آب کشور پس از تبخیر (و با احتساب 8 میلیارد متر مکعب ورودی) حدود 130 تا 132 میلیارد متر مکعب است  .

·     آیا می دانید که با توجه به محدودیت ها و شرایط جغرافیایی کشور ، حداکثر 80% از پتانسیل فوق، قابل استفاده می باشد  .

·     آیا می دانید مصرف سالانه آب در بخشهای شرب، کشاورزی و صنعت 90 میلیارد متر مکعب است  .

·     آیا میدانید با توجه به رشد جمعیت و توسعه، امکان استفاده از ظرفیت های باقیمانده، بسیار اندکاست  .

 

 

 خشکسالی

       خشکسالی جز بلایای طبیعی نامحسوس است .گرچه تعاریف متعددی برای این پدیده ارائه شده لیکن در کل حاصل کمبود بارش در طی یک دوره ی ممتد زمانی به طور معمول یک فصل یا بیشتر می باشد این کمبود منجر به نقصان آب برای برخی فعالیت ها ، گروه ها و یا یک بخش زیست محیطی می شود . همچنین دمای بالا ، باد شدید و رطوبت نسبی پاین تر در بسیاری از نقاط جهان با این پدیده همراه شده و به طرز قابل ملاحظه ایی برشدت آن می توانند بیفزایند حدود 70 درصد از سطح زمین را آب فرا گرفته است ولی متاسفانه بحران آب در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای کمربند خشک زمین مثل ایران ، به عنوان یکی از دغدغه های اصل فراروی آینده ایی جوامع خواهد بود . نمایه های این بحران امروزه به ویژه در شرایط خشکسالی به خوبی نمایان می باشد . بطور کلی در نقاط مختلف کشور کاهش منابع آبی مناسب و نیاز روز افزون بخش های مختلف به آب را می توان از اثرات این بحران دانست .

      

 

 

ایران تنها کشوری نسیت که در سال های اخیر با مساله ی بحران آب درگیر است بلکه جهان در حال تجربه بحران آب است . بیش از یک میلیارد از مردم جهان به آب سالم آشامیدنی و نیمی از مردم جهان به بهداشت مناسب دسترسی ندارند . بدون تغییرات اساسی ، بسیاری از مناطق جهان آب کافی برای تولید غذا ورشد جمعیت علی رغم اعمال سیاست های کنترل جمعیت ندارند . نابودی گونه های گیاهی و جانوری حقایق دیگری هستند که در بسیاری از نقاط جهان اتفاق افتاده و می توانند باعث تغییر روش زندگی نسل های آینده بشوند . بحران آب جهان ، یک بحران مدیریتی است . در قلب آن این سوال مطرح است : چگونه آب را می توان با بهره وری بالاتر مورد استفاده قرار داد؟

 

   بدون شک نامگذاری قرن حاضر با عنوان «درآب» از سوی کارشناسان اقتصادی و بسیاری به نعنی توجه کردن به این مایع حیاتی پبیش از پیش است . آب از گذشته های بسیار دور همچنان دارای اهمیت بسزایی بوده است . یکی از مهم ترین مواردی که بسیار ی از سیاست ها به آن توجه دارند بحث آب و به موازات آن «بحران آب » و تبعاتی است که می تواند دراثر نبودش برای مردم جامعه و حتی یک حوزه زیست محیطی دشواری های زیادی ایجاد کند .

 

 

 

 

 

 ((مقایسه مقدارآب دریاچه ارومیه در 45 سال گذشته))

 

   براساس آمارهای موجود در وزارت نیرو و میانگین سی سا له ، بارندگی سالانه ایران 250 میلی متر بوده است که همین آمار نشان دهنده این است که بارش سالانه کشورمان نسبت به جهان خصوصاٌ کشورهای اروپایی که بیشتر از700تا800 میلی متر درسال است بسار کمتر ازحد متوسط بارندگی است . در عین حال باروند صنعتی شدن کشورها ، به طور طبیعی پساب های صنعتی (شیمیایی ) هم افزایش چمشگیری می یابد فاضلاب ها به چاه های و سفره های زیر زمینی نشت می کنند که پیامد آن افزایش اپیدمی بیماری ها است . طبق پیش بینی‌ها در سال 1400 سرانه آب به کمتر از 1400 مترمکعب برای هر فرد در سال خواهد رسید و این به معنی ورود به بحران آبی است. طبق آمارهای رسمی و به اعتقاد کارشناسان ایران درآستانه بحران آب به سرمی برد و طی سال‌های آینده تامین آب به یکی از بزرگ ترین چالش‌های کشوردربسیاری ازاستان‌ها، شهرها ومناطق تبدیل خواهد شد. ایران ازنظرجغرافیایی دربخش نیمه خشک و خشک جهان قرارگرفته به شکلی که میانگین بارش درایران حدود 250 میلیمتراست درحالی که میانگین جهانی حدود 850 میلیمتراست که بیش ازسه برابر میران بارش در ایران است.

 

 

 

نتیجه گیری :

 

      ایران به عنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک کره زمین با مشکل کم آبی مواجه می باشد رشد فزاینده جمعیت و نیاز به محصولات کشاورزی و دامی و محدودیت منابع آب و خاک به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی مساله کم آبی رابه گونه یی بسیار جدی فرا روی کشور قرارداده است . در واقع خشکسالی نیز به عنوان یک پدیده ط طبیعی همچون سایر پدیده های طبیعی به مدد دانش ، آگاهی ،برنامه ریزی و مدیریت صحیح قابل پیش لبنی و کنترل می باشد و خسارت های ناشی ازآن را می توان به حداقل رساند. بحران آب و محدودیت منابع آب درحال حاضر برای بساری از کشورها و درآینده یی نزدیک برای کلیه کشورهای جهان به صورت یک معضل جدی می بایست مورد توجه قرار گیرد چرا که این محدودیت رشد و تعالی کشورها را می تواند تحت الشعاع قرار دهد .ازاین رو می بایست به دنبال مدیریت آب برای دوره های خشکسالی بود ، نه مدیریت آب در دوره های خشکسالی ؟ متاسفانه تاکنون در خشکسالی های گذشته به صورت مقطعی عمل کرده ایم .پرداخت خسارت به کشاورزان ،استفاده از راهکارهای کوتاه مدت آبرسانی و تلاش های دیگری ازاین دست به هیچ وه کافی نبوده و جای برخورد جامع و همه جانبه همچنان خالی است . شدت و حجم خسارت ها و روند فزاینده ی آنها به گونه یی است که ایجاب می کند تدابیر موثرتر و اساسی تری به خصوص جهت پیشگیری این وقایع به عمل آورد . آمار و ارقامی که هر ساله از طرف وزارت کشور اعلام می شود خسارت های وارده به مزارع در باغ ها و تاسیسات شهری و روستایی ،خسارت های ناشی ازعدم پوش گیاهی ، جنگلی و مراتع ،مسایل و مشکل های مربوط به فرسایش خاک و هدر رفتن این سرمایه ی ، انهدام رویش گاه های طبیعی و منابع زیست محیطی که امید زیادی به احیای دوباره آن ها می باشیم ،سهم بالاتری از آمار رابه خود اختصاص می دهد ولی همیشه درحاشیه قرار گرفته اند.پس بایید قدر این نعمت بزرگ الهی را بدانیم و درحفظ آن بکوشیم .

 

 

منبع:فاطمه مزجات کارشناس روابط عمومی و آموزش همگانی شرکت آبفای استان همدان

     

 

 

  عوامل موثر بر تغییرات اقلیمی کره زمین

  

 

 

 

 

 

       تغییر اقلیم به نوسان در آب و هوای جهانی یا ‌ منطقه‌ای در طول زمان اشاره می‌کند. این تغییرات در فاصله زمانی بین دهه‌ها تا میلیون‌ها سال در نوسان می‌باشد. و ممکن‌است از فرآیندهای درونی زمین، یا نیروهای خارج از آن (مثلاً نوسانات در شدت نور خورشید)، یا در زمان‌های اخیر در اثر فعالیت‌های مربوط به تغییرات اقلیمی دست بشر حاصل شده باشد. امروزه یکی از مشکلات نو ظهور در تغییرات آب و هوایی انتشار گازهای گلخانه ای می باشد که باعث نازکتر شدن لایه ازون و از بین رفتن تدریجی آن شده است. بنابراین یخچال های قطبی در حال ذوب شدن هستند که نتیجه  آن سیلاب های فراوان و طغیان و بارندگی های شدید و نامنظم و بهم ریختگی های آب و هوایی در نقاط مختلف جهان است . امروزه همه کشورهای جهان در راستای توسعه پایدار باید میزان انتشار گازهای گلخانه ای را کم و تنظیم کنند و از تخریب بی رویه منابع طبیعی برای توسعه خودداری کنند. کشورهای درحال توسعه مدعی هستند که با توجه به اصول توسعه پایدار در حمایت از توسعه اجتماعی و انسانی همواره به دنبال برنامه های توسعه ای خود هستند تا فقر را ریشه کن کنند و پذیرش تعهد الزام آور را مبنی بر کاهش انتشار را رد می کنند و کشورهای توسعه یافته را مسئول اصلی تغییرات آب و هوایی می دانند.کشورهای درحال توسعه همواره از حق مساوی در بهره برداری از طبیعت و اینکه هر شخصی حق مساوی در انتشار گازهای گلخانه ای دارد و همواره از انتشارسرانه گازهای گلخانه ای دفاع می کنند و از اصل عدالت در بهره برداری در عرض نسل حاضر و برای همه کشورها بدون تهدید منابع سایر کشورها و اصل پرداخت آلوده کننده های حمایت می کنند و بر پایداری اجتماعی توسعه پایدار تاکید دارند و اینکه مذاکرات تغییرات آب و هوایی نباید باعث عقب ماندگی این کشورها شود و توسعه اقتصادی و اجتماعی را با چالش روبرو کند. در مقابل کشورهای توسعه یافته از اصل پایداری در بهره برداری از منابع و اینکه حفاظت از طبیعت مسولیت همگانی بشری است طرفداری می کنند و خواهان بر عهده گرفتن تعهدات الزام آور از سوی کشورهای درحال توسعه هستند. اما کشورهای درحال توسعه پذیرش هر نوع تعهدی را معادل ایجاد هزینه های اضافی می دانند و انجام هر نوع سیاست کاهش انتشار و انطباق را منوط به کمک مالی و تکنولوژی در حد وسیع و کافی می دانند، کمک مالی سالانه 600 میلیارد دلار تا 2 تریلیون و 400 میلیارد دلار . این پژوهش به دنبال شرح مواضع کشورها و گروه ها و علل صف آرایی آنها مقابل هم و تلاش برای پیدا کردن راه حل است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عوامل طبیعی تغییر اقلیم

 

 

ü       نوسانات درون اقلیم زمین

ü       یخبندان

ü       نوسان پذیری اقیانوس

ü       دوره بازگشت

 

 

 

عوامل غیر اقلیمی ایجاد کننده تغییر آب و هوایی

 

 

 

 

 

 

 

   

        

        گازهای گلخانه‌ای

ü       تکتونیک صفحه‌ای

ü       نوسان خورشیدی

ü       تغییرات گردشی

ü       فوران آتشفشان

 

 

       

عوامل انسانی موثر بر تغییرات اقلیمی

 

 

        عوامل موثر انسانی، فعالیتهایی هستند که به وسیله آن انسانها محیط را تغییر داده و بر اقلیم تاثیر می‌گذارند. بزرگترین عامل مورد نظر کنونی افزایش سطح CO  2 در اثر برونده‌های مربوط به احتراق سوخت فسیلی است که در نتیجه آنها ذرات معلق| آئروسل‌ها (ذرات معلق در جو) موجب اعمال اثر سرد سازی (بر اقلیم) می‌شود. عوامل دیگر، از جمله استفاده از زمین، استهلاک ازن، و تخریب جنگلها نیز بر اقلیم تاثیر گذار هستند.

 

ü       سوختهای فسیلی

 

ü       آئروسل

 

ü       بهره برداری از زمین

 

 

 

 

 

       تاثیر متقابل عوامل

 

      اگر یک عامل خاص (مثلاً نوسان خورشیدی) در جهت تغییر اقلیم عمل کند، پس ساز و کارهایی می‌تواند وجود داشته باشند که سبب تشدید یا کاهش اثرات (آن) شوند. این موارد را نیز بازخورد مثبت| مثبت و بازخورد منفی| منفی می‌نامند. تا آنجا که معلوم است، کلاً سیستم اقلیمی با توجه به این بازخوردها پایدار است: بازخوردهای مثبت مهار نشدنی نیستند. بخشی از دلیل آن، مربوط به وجود یک بازخورد قدرتمند منفی بین دما و تابش پراکنده شده‌است: تابش متناسب با توان چهارم دمای مطلق افزایش می‌یابد.

اما، تعدادی از بازخوردهای مهم مثبت نیز وجود دارند. چرخه‌های یخبندادن و درون یخبندان از دوره یخبندان فعلی بیانگر یک نمونه مهم می‌باشد. باور بر این است که نوسانات گردشی (زمین) برای پیشروی و پسروی صفحات یخی زمان بندی ایجاد می‌کند. اما، خود این لایه‌ها نور خورشید را به فضا منعکس می‌کنند و از این رو باعث ارتقاء سرد شدن و رشد خود می‌شوند، که تحت عنوان بازخورد بازتابش- یخ شناخته می‌شود. علاوه بر این، پایین آمدن سطوح دریا و گسترش یخ رشد گیاهی را کاهش داده و به طور غیر مستقیم باعث افت میزان دی اکسید کربن و متان می‌شود. این عامل سبب سرد شدن بیشتر می‌شود. همینطور، به عنوان مثال، بالا رفتن دماها در اثر برونده‌های انسانی گازهای گلخانه‌ای می‌تواند به پسروی لایه‌های یخی بیانجامد که سطح تیره تر زیرین زمین را آشکار می‌نماید، و در نتیجه به جذب بیشتر نور خورشید منجر خواهد گردید.

 

 

بخار آب، متان، و دی اکسید کربن نیز می‌توانند به عنوان بازخوردهای مهم مثبت عمل نمایند، و با بالا رفتن سطوح خود در پاسخ به روند گرم شدن، بدینوسیله آن روند را شتاب بخشند. بخار آب قطعاً به عنوان یک بازخورد (به استثنای مقادر اندک آن در استراتوسفر) بر خلاف دیگر گازهای گلخانه‌ای اصلی می‌تواند به عنوان عوامل موثر عمل کند.

بازخوردهای پیچیده تر شامل احتمال تغییر الگوهای گردشی در اقیانوس یا جو می‌باشند. مثلاً، نگرانی مهم در دوران جدید، ذوب شدن توده یخی گرینلند است که همراه با تن نشست آبها در قطب شمال و ایجاد مانع بر سر گردش ترموهالاین خواهد بود. این مسئله می‌توانست بر جریان خلیج و توزیع گرما به اروپا و ساحل شرقی ایالات متحده اثر بگذارد. دیگر بازخوردهای بالقوه به خوبی قابل درک نمی‌باشند و ممکنست موجب جلوگیری یا افزایش روند گرم شدن بشوند. مثلاً، معلوم نیست که آیا بالا رفتن دماها موجب افزایش یا جلوگیری رشد گیاهی (نباتی) می‌شود که این در عوض می‌تواند کمابیش میزان دی اکسید کربن را تنزل دهد. همچنین، افزایش دما می‌تواند کمابیش باعث ایجاد پوشش ابر شود. چون این موضوع در پوشش متوازن ابری دارای اثر سرد کنندگی می‌باشد، هرگونه تغییری در افزایش ابرها نیز می‌تواند بر آب و هوا اثر بگذارد.

 

 

 

 

تاثیر پرتوهای خورشیدی بر دمای زمستانی مناطق مختلف جهان:

  

 

 

 

 

      محققان با استفاده از اطلاعات به دست آمده از ماهواره‌ها دریافتند پرتوهای متغیر فرابنفش نور خورشید بر روی شدت بخشیدن به سرمای زمستان‌ها تاثیرگذار است اطلاعات اخیری که از ماهواره‌ها به دست آمده نشان می‌دهند میزان فرابنفش خورشیدی نسبت به آنچه دانشمندان در گذشته تصور می‌کردند، از نوسان بیشتری برخوردار است. گروهی از دانشمندان به تازگی نشان داده‌اند که چگونه این تغییرات در پرتو فرابفش خورشیدی منجر به آغاز زمستان‌های گرمتر در بعضی از کشورها و سردتر شدن زمستان‌ها در دیگر مناطق زمین می‌شود. این محققان تاکید دارند که نوسان پرتو فرابنفش بر روی گرمای جهانی تاثیری ندارد.

خورشید به تازگی دوران خاموشی 11 ساله خود را پشت سر گذاشته است که طی آن بسیاری از کشورها زمستان‌های بسیار سردی را تجربه کردند. اما پس از این دوران، به شکلی غیر طبیعی کشورهایی در شمال و جنوب زمین آب و هوایی گرم را تجربه کردند.اطلاعات جدیدی که از نوسان پرتو فرابنفش خورشیدی ارائه شده توسط ماهواره CORCE   ناسا جمع آوری شده است. پرتو فرابنفش خورشیدی در مقابل اطلاعاتی که در سیستم کنترل درخشندگی طیفی یا SIM   که خروجی طول موج‌های خورشیدی را در فروسرخ، مرئی و فرابنفش تحلیل می‌کند، به دست آمده نوسان بسیار بیشتری از خود نشان می‌دهد.

 در حال حاضر نوسان فرابنفش خورشیدی پنج برابر بیشتر از گذشته است. .فرابنفش در لایه استراتوسفیر اتمسفر توسط اوزن جذب می‌شود، از این رو در دوران خاموشی خورشیدی که میزان جذب فرابنفش کاهش پیدا می‌کند، لایه استراتوسفیر سردتر خواهد بود. در پی این سردتر شدن الگوی وزش بادها نیز تغییر می‌کند. این تغییرات شبکه‌ای میزان جریان هوا را از غرب به شرق کاهش می‌دهد.

 

 

آثار النینو بر قد کودکان 

 

        النینوی که در سال‌های 1997 / 1376 و 1998 / 1377 رخ داد، بسیار شدید بود و منجر به این شد که در یک ناحیه ساحلی پرو به نام تومبز واقع در شمال غربی آن کشور، بارش‌ها به 16 برابر مقدار معمول برسد. سیلاب‌های حاصل، دسترسی به جاده‌ها را قطع کرد و تعدادی از دهکده‌های دورافتاده را به مدت چندین ماه در محاصره نگاه داشت.یش از سیل، کودکان آن منطقه درنتیجه رشد اقتصادی که منجر به افزایش غذای در دسترس و بهبود بهداشت عمومی شده بود، بر قدشان افزوده می‌شد.برای مثال، هرساله کودکان 10 ساله، 0.6 سانتی‌متر بلندتر از کودکان متولد سال قبل از خود در همین سن می‌شدند.ولی پس از سیل سال 1997 / 1376، روند معکوس شد. کودکان متولدشده در جریان ال‌نینو به‌طور متوسط 0.3 سانتی‌متر کمتر از انتظار قد کشیدند.ولی بدتر از همه این‌که آن‌هایی که در دهکده‌هایی به دنیا آمدند که بیش از دیگران از سیل آسیب دیده بودند تا 4 سانتی‌متر کوتاه‌تر از دیگران بودند. چکلی می‌گوید: «این پدیده منطقه را نابود کرد». سیل منجر به از بین رفتن محصول برنج و موز و همچنین احتمالاً شیوع اسهال و مالاریا شد. این اثر روی قد، دست‌کم برای کودکانی که تا 3 سال پس از ال‌نینو متولد شده‌اند نیز باقی مانده و برای کودکان سال‌های بعدی نیز هنوز پیمایش انجام نگرفته است.

 

 

 

سال 2014 میلادی به عنوان گرم‌ترین سال

 

 

 

 

         آژانس آب و هوای سازمان ملل اعلام کرد که احتمال دارد سال جاری میلادی به عنوان گرم‌ترین سال تاریخ از زمان آغاز ثبت دمای هوای زمین به اتمام برسد.سازمان جهانی هواشناسی در گزارش خود اعلام کرد: سال 2014 در شرف تبدیل شدن به یکی از گرم‌ترین یا شاید گرم‌ترین سالی است که تاکنون ثبت شده است.این گزارش همچنین افزود که 14 سال از 15 سال گرم تاریخ در قرن 21 وجود دارند و ثبت شده‌اند.گزارش سازمان جهانی هواشناسی همچنین با اعلام این که این پیش‌بینی بر اساس آمار بالا رفتن سطح دریا، خشکسالی‌های فلج‌کننده و سیل در اقصی نقاط جهان از ابتدای سال جاری میلادی صورت گرفته است اعلام کرد: چیزی جلودار پدیده گرمایش زمین نیست.این سازمان در ادامه اعلام کرد که دمای هوای سال جاری از ژانویه تا اکتبر در زمین و سطح دریا 57 صدم درجه سلسیوس از میانگین بین سال‌های 1961 تا 1990 که 14 درجه بود بیش‌تر بوده است.دمای هوای زمین همچنین 9 صدم درجه سلسیوس از میانگین سال‌های 2004 تا 2013 گرم‌تر اعلام شده است.سازمان جهانی هواشناسی در پایان اعلام کرد: اگر نوامبر و دسامبر به همین شکل باشند، سال 2014 احتمالا گرم‌ترین سالی خواهد شد که تاکنون ثبت شده است.

 

 

تاریخچه چهارشنبه سوری

 

یکی از سنت های باستانی ایرانیان برگزاری جشن چهارشنبه سوری بوده که شب چهارشنبه آخر هرسال، ایرانیان در همه شهرها با برپایی آتش، مراسم باشکوهی برگزار می کردند. واژه «چهارشنبه‌سوری» از دو واژه چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته‌است و سوری در زبان کُردی که به معنی سرخ است ساخته شده‌است (این مطلب سندیت تاریخی و علمی ندارد) که در آن آتش بزرگی تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه داشته می‌شود. این آیین از آن جهت به غروب آخرین سه شنبه (شب چهارشنبه) موکول شده است که زرتشت، با رسیدگی حساب های گاهشماری به تنظیم و تدوین دقیق تقویم توفیق یافت و آن سالی بود که تحویل سال به سه شنبه ای مصادف شد که نیمه آن سه شنبه تا ظهر، جزئی از سال کهنه و نیمه بعدازظهر جزو سال نو به حساب آمد و چون آغاز هر روز را در نیمه شب همان روز می دانستند، بنابراین فردای آن سه شنبه را نوروز شناختند و شبش را جشن گرفتند و آتش افروختند و از آن پس آن شب را چهارشنبه سوری قرار دادند. به یک عقیده دیگر ایرانیان مراسم آتش افروزی در آستانه سال نو را پس از قبول اسلام، در آخرین چهارشنبه سال قرار داده اند، تا از عقیده اعراب پیروی کرده باشند که روز چهارشنبه یا «یوم الاربعا» را شوم و نحس می دانستند. درمورد وجه تسمیه «چهارشنبه سوری» عقیده دارند، به مناسبت آتش افروزی، آن شب را «سور» (سرخ) نامیده اند. (روزنامه ابتکار)

شواهد دلالت بر آن دارد که این جشن از اوایل قرن هفتم هجری به دست فراموشی سپرده شد، سپس با عناوینی دیگر از سده‌های دهم معمول شد.

هاشم رضی در کتاب گاه شماری و جشن‌های ایران باستان، درباره چهارشنبه سوری می نویسد: «ایرانیان در یکی از چند شب آخر سال جشن سوری را که عادت و سنتی دیرینه بود، با آتش‌افروزی همگانی برپا می‌کردند.

اما چون اساس تقسیم آنان در روزشماری بر آن پایه نبود که ماه را به چهار هفته با نام‌های کنونی روزها بخش کنند، لاجرم در شب چهارشنبه آخر سال چنین جشنی برگزار نمی‌شد. روزشماری کنونی بر اثر ورود اعراب به ایران باب شد. بی‌گمان سالی که این جشن به شکلی گسترده بر پا بوده مصادف با شب چهارشنبه شده است و چون در روزشماری تازیان چهارشنبه نحس و بدیمن به شمار می‌آمده از آن تاریخ به بعد شب چهارشنبه آخر سال را با جشن سوری به شادمانی پرداخته و بدین وسیله می‌کوشیدند نحوست چنین شبی را از بین ببرند. (سایت آفتاب)

دکتر کورش نیکنام موبد زرتشتی و پژوهشگر در آداب و سنن ایران باستان، عقیده دارد که چهارشنبه سوری هیچ ارتباطی با ایران باستان و زرتشتیان ندارد و شکل گیری این مراسم را پس از ورود اعراب به ایران می داند. دکتر نیکنام در این باره می گوید:"ما زرتشتیان در کوچه ها آتش روشن نمی کنیم و پریدن از روی آتش را زشت می دانیم.

در گاه شماری ایران باستان و زرتشتیان اصلأ هفته وجود ندارد. ما در ایران باستان هفت روز هفته نداشتیم. شنبه و یکشنبه و... بعد از ورود اعراب به فرهنگ ایران وارد شد. ما پیش از تسلط اعراب بر ایران هر ماه را به سی روز تقسیم می کردیم. و برای هر روز هم اسمی داشتیم . هرمز روز، بهمن روز،... برای ما سال 360 روز بوده با 5 روز اضافه ( یا هر چهار سال 6 روز اضافه ). ما در این پنج روز آتش روشن می کردیم تا روح نیاکانمان را به خانه هایمان دعوت کنیم." بنابراین اینکه ما شب چهارشنبه ای را جشن بگیریم ( چون چهارشنبه در فرهنگ عرب روز نحس هفته بوده ) خودش گویای این هست که چهارشنبه سوری بعد از اسلام در ایران مرسوم شد."

"بنابراین، این آتش چهارشنبه سوری بازمانده آن آتش افروزی 5 روز آخر سال در ایران باستان است و زرتشتیان به احتمال زیاد برای اینکه این سنت از بین نرود، نحسی چهارشنبه را بهانه کردند و این جشن را با اعتقاد اعراب منطبق کردند و شد چهارشنبه سوری." (دکتر کورش نیکنام موبدیار، نویسنده و پژوهشگر فرهنگ ایران باستان، نماینده زرتشتی ها در مجلس هفتم شورای اسلامی)

گرد آوردن بوته، گیراندن و پریدن از روی آن و گفتن عبارت "زردی من از تو، سرخی تو از من" شاید مهمترین رسم شب چهارشنبه سوری است. هر چند که در سالهای اخیر متاسفانه این رسم شیرین جایش را به ترقه بازی و استفاده از مواد محترقه و منفجره خطرناک داده است.

 

 

 

مفاهیم: آنتی سیکلون (مرکز پر‌فشار) چیست؟

مناطق پرفشار، مدور و غیرمنظم را که جهت حرکت آنها در جهت حرکت عقربه‌های ساعت است، واچرخند یا آنتی سیکلون می‌نامند

از آنجا که جهت حرکت باد در آنتی سیکلون‌ها بر خلاف جهت حرکت باد در سیکلون‌ها می‌باشد بنابراین به آن حرکت، واچرخندی و چنین سیستمی را سیستم واچرخندی می‌گویند.

آنتی سیکلون‌ها در شرایط هوا و اقلیم نقش بسیار مهمی دارند.

از نظر دینامیک، آنتی سیکلون‌ها از بسیاری جهات شبیه سیکلون‌ها هستند. در واقع می‌توان گفت آنتی سیکلون‌ها مراکز پرفشار بوده و حرکت هوا در آنها از مرکز به اطراف و از بالا به پایین بوده و در نیمکره شمالی گردش هوا در آن در جهت حرکت عقربه‌های ساعت و در نیمکره جنوبی بر خلاف جهت حرکت عقربه‌های ساعت می‌باشد.

همانطور که فعالیت‌های چرخندی توام با ایجاد بادهای نسبتا قوی می‌باشند، واچرخندهای قوی نیز با جریان‌های هوای سرد و چگالی که از قطب به طرف عرض‌های جغرافیایی پایین حرکت می‌کنند، به راه می‌افتند و بادهای قوی را در این مدارها ایجاد می‌کند که به آن باد شمالی (Norther  ) گفته می‌شود.

 

 

 

مفاهیم: سیکلون (مرکز کم فشار) چیست؟

یک چرخند یا سیکلون، منطقه‌ای است از هوای کم فشار و تقریبا دایره‌ای شکل که قطر آن ممکن است به صدها کیلومتر برسد.

این منطقه از هوا در نیمکره شمالی در خلاف جهت عقربه‌های ساعت و در نیمکره جنوبی در جهت حرکت عقربه‌های ساعت در چرخش می‌باشد؛ در چنین ناحیه‌ای کمترین مقدار فشار جوی در مرکز بوده و در امتداد شعاع و به طرف خارج از مرکز مقدار فشار افزایش می‌یابد؛ در واقع سیکلون یک مرکز کم فشار است.

هرچند باد تحت تاثیر گرادیان فشار (اختلاف فشار بین دو مرکز فشار) به جریان می‌افتد اما در سیکلون، جریان هوا تحت تاثیر نیروی اصطکاک، کوریولیس و نیروی گریز از مرکز به جای اینکه به طور مستقیم به سمت مرکز کم فشار باشد در امتداد خطوط هم فشار می‌وزد و با جهت گرادیان فشار زاویه نسبتا بزرگی می‌سازد.

در نیمکره شمالی به حرکت پادساعتگرد، گردش چرخندی (Cyclonic Circulation  ) گفته می‌شود نکته قابل توجه اینکه چرخند بر خلاف آنچه از نامش تداعی می‌شود هیچ توفان مخرب و خطرناکی را ایجاد نمی‌کند بلکه تنها یکی از الگوهای متعارف آب و هوایی عرض‌های میانی است.

گرچه گرادیان‌های شدید فشار در مناطق کم فشار عرض‌های میانی، وزش بادهای شدیدی را یه دنبال می‌آورد؛ اما این بادها را نباید با توفندها و یا چرخند‌های حاره‌ای یکی دانست.

 

 

چگونه باران می‌بارد؟

باران پس از سرد شدن بخارهای جوّی به وجود آمده و بر زمین می‌بارد. منبع اصلی تولید باران جبهه‌های هوا (weather fronts  ) یعنی دما و رطوبت است.

وقتی هوای گرم به بالای آسمان صعود می‌کند، بخار آب را هم همراه خودش به بالا به داخل آسمان می‌برد. در بالای آسمان، بخار آب سرد می‌شود و قطره‌های آب دور ذرات ریز گرد و غبار موجود در هوا تشکیل می‌شود. مقداری از بخار آب هم به شکل کریستال‌های ریز یخ منجمد می‌شود که قطرات آب سرد شده را جذب می‌کند.

آشنایی با مضامین تخصصی آب و هوا

قطرات به شکل کریستال‌های یخ، منجمد می‌شود و کریستال‌های بزرگ تری را تشکیل می‌دهد که ما آنها را برف ریزه می‌نامیم.موقعی که برف ریزه‌ها سنگین می‌شوند، پایین می‌افتند. برف ریزه‌ها در مسیرشان رو به پایین با هوای گرم تر برخورد می‌کنند و ذوب می‌شوند و به صورت قطرات باران در می‌آیند.بد نیست بدانید کارخانه‌ها، ماشین‌ها، کامیون‌ها، و وسایلی که دارای دودکش هستند، از سوخت فسیلی نظیر زغال و مواد نفتی استفاده می‌کنند. سوخت این دو نوع ماده موادی نظیر اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن را وارد هوا می‌سازد. در فضا این اکسیدها تغییر می‌کنند و به گرد و غبار و باران اسیدی تبدیل می‌شوند.

منبع: رشد

 

 

 

 

گسل ها

     گسل ها شکستگی هایی در پوسته زمین هستند که در طول آن ها تغییر شکل های قابل توجهی ایجاد شده است. گاهی اوقات گسل های کوچک در ترانشه های جاده، جائی که لایه های رسوبی چند متر جابجا شده اند، قابل تشخیص هستند. گسل هایی در این مقیاس و اندازه معمولا بصورت تک گسیختگی جدا اتفاق می ­افتد. در مقابل گسل های بزرگ، شامل چندین صفحه گسل درگیر می باشند. این منطقه های گسله، می ­توانند چندین کیلومتر پهنا داشته باشند و معمولا از روی عکس های هوایی راحتتر قابل تشخیص هستند تا سطح زمین.

در واقع حضور گسل در یک منطقه نشان می ­دهد که در یک زمان گذشته، در طول آن جابجایی رخ داده است. این جابجایی­ها می توانسته یا بصورت جابجائی آرام باشد که هیچ گونه لرزشی در زمین ایجاد نمی کند و یا اینکه بصورت ناگهانی اتفاق بیفتد که جابجایی های ناگهانی در طول گسل ها عامل ایجاد اغلب زلزله ها می باشد. بیشتر گسل ها غیر فعال هستند، و باقیمانده­ای از تغییر شکل های گذشته می باشند. در امتداد گسل های فعال، حین جابجائی فرسایشی دو قطعه پوسته ای در کنار هم، سنگ ها شکسته و فشرده می شوند. در سطح صفحات گسلی، سنگ ها بشدت صیقلی و شیاردار می شوند. این سطوح صیقلی و شیاردار به زمین شناسان در شناخت جهت آخرین جابجایی ایجادشده در طول گسل کمک می کند. که زمین شناسان بر اساس جهت حرکت گسل ها، آن ها را به انواع مختلفی تقسیم بندی می کنند .

 

 

 

( سرزمین ایران توسط گسلهای اصلی و فرعی با روندهای مختلف پوشیده شده‌اند. تعدادی از گسلهای اصلی که در زمین شناسی و منطقه ساختاری ایران ، حوضه‌های رسوبی ، تشکیل کانسارهای رگه‌ای و مناطق زلزله خیز ایران نقش دارند ذیلا به معرفی آنها پرداخت می شود.)

 

 

 

 گسلهای با روند تقریبی شرقی - غربی

 

گسل البرز (A)

 

   از شرق گرگان تا لاهیجان بین واحد گرگان تا رشت و البرز قرار دارد و روند آن از روند البرز مرکزی تبعیت می‌کند. این گسل از سیلورین یا قبل از آن فعالیت داشته و شمال آن فاقد سنگهای ائوسن است، ولی رخساره‌های دریایی میوسن شمال آن با البرز تفاوت دارد.

 

 

گسل آبیک - فیروزکوه (AF)

 

   از آبیک قزوین تا فیروزکوه در بخش جنوبی البرز کشیده شده است و قسمتی از آن به نام راندگی مشا - فشم خوانده می‌شود. گسل آبیک - فیروزکوه حداقل از دوره لیاس فعالیت داشته است. چون رسوبات سازنده شمشک (لیاس) فعالیت‌های آتشفشانی مزوزوئیک در شمال آن بیشتر است.

 

گسل سمنان (S)

 

   در شمال سمنان قرار دارد و جدا کننده کوههای البرز از ایران مرکزی است. این گسل در فاصله 15 تا 25 کیلومتری گسل عطاری قرار دارد که احتمالا هر دو در دشت آهوان - قوشه به یکدیگر می‌پیوندند. گسل سمنان از شرق تا دامغان و از غرب تا دشتهای ده نمک - گرمسار امتداد دارد. این گسل چپ گرد است و شیب آن به طرف جنوب ناپیوستگیهایی در سنگهای ایوسن شمال سمنان بوجود آورده است.

 

گسلهای البرز غربی و آذربایجان

 

 

 

گسل تبریز (T)

 

   این گسل از شمال تبریز پس از گذشتن از خوی و ماکو به سمت کوههای آستارا در ترکیه ادامه می‌یابد. با توجه به اینکه در طول گسل تغییر روند مشاهده می‌شود، احتمالا این گسل می‌تواند از به هم پیوستن چند گسل حاصل شده باشد، ولی به هر حال روند کلی آن شمال غربی - جنوب شرقی است و احتمالی در امتداد گسل قم - زفره است. این گسل از جنوب شرقی به کوههای زنجان - سلطانیه می‌رسد و راستگرد است. گسل تبریز در فاصله بین خوی تا ماکو مرز سنگهای آفره رنگین آذربایجان غربی را مشخص می‌کند.

 

 

 

 

گسل آستارا (A)

 

  این گسل با روند شمالی - جنوبی در شرق آذربایجان و بخش غربی دریاچه خزر از شمال ایران تا قفقاز کسیده شده است. گسل آستارا در فرورفتگی دریاچه خزر نسبت به سرزمین آذربایجان شرقی نقش داشته است.

 

 

گسل ارومیه (R)

 

  از ماکو به طرف جنوب ، از غرب دریاچه ارومیه می‌گذرد و در زرینه رود ختم می‌شود. این گسل ادامه گسل تبریز به شمار می‌آید و احتمالا فرورفتگی دریاچه ارومیه نتیجه عملکرد آن است. به دلیل عدم وجود سنگهای تریاس و ژوراسیک و در مقابل گسترش زیاد سپر قدیمی سنگهای پرکامبرین تا پرمین در مغرب آن می‌تواند حاکی از وجود کوهزایی کاتانگایی باشد. ضمنا فعالیت این گسل در فاز سیمرین پیشین نیز مشاهده می‌شود.

 

گسلهای ایران مرکزی

 

 

گسل ترود (Tr)

 

این گسل از جمله گسل‌های شمال کویر نمک ایران مرکزی بشمار می‌آید که با روند شمال شرقی - جنوب غربی در شمال گسل درونه (گسل بزرگ کویر) قرار دارد. فعالیت آن با توجه به روند کوهزایی کالدونین احتمالا می‌تواند مربوط به آن باشد، ولی جنبش چپگرد آن در سیمرین پیشین محرز است.

 

گسل میامی (My)

 

   این گسل در شمال کویر بزرگ نمک از شاهرود گذشته و احتمالا از شرق به گسل درونه و از غرب به گسل عطاری می‌رسد. مرز شمالی سنگهای آمیزه رنگی در ناحیه عباس‌آباد - میامی بوده و دو واحد ایران مرکزی و بینالود را از هم جدا می‌کند.

 

گسل درونه (گسل بزرگ کویر) (D)

 

   این گسل از شمال نایین به طرف شرق تا مرز افغانستان به طول 700 کیلومتر امتداد دارد و کویر بزرگ ایران مرکزی را در بخش شمالی محدود می‌کند. آخرین جنبش آن راستگرد بوده است و مرز جنوبی ناحیه کاشمر - درونه را مشخص می‌کند که آمیزه‌های رنگین گسترش دارند. روند گسل درونه از شمال نائین به طرف شرق قدری به شمال متمایل و سپس به حالت قوسی درآمده است و سرانجام به طرف شرق-جنوب شرقی تا مرز افعانستان کشیده می‌شود. نام آن از بخش درونه واقع در جنوب کاشمر گرفته شده‌است.

 

گسل قم - زفره (QZ)

 

   این گسل از نواحی قم تا زفره (شمال شرق اصفهان) ادامه دارد و از نوع گسل های راستگرد است که در خروج و بوجود آمدن سنگهای آذرین دوره ایوسن نقش اساسی داشته است. گسل قم-زفره همانطور که ذکر شد احتمالا دنباله گسل تبریز است.

 

گسل دهشیر - بافت (Db) (گسل نایین- بافت)

 

   با روند شمال غربی- جنوب شرقی از نایین و ده‌شیر یزد تا بافت کرمان کشیده ‌شده است. حد غربی و جنوب غربی آن فرورفتگیهای گاوخونی ، ابرکوه و سیرجان را مشخص می‌کند. در طول این گسل ، بیرون زدگیهای آمیزه رنگی بویژه در نواحی نایین مشاهده می‌شود.

 

گسل پشت بادام (P)

 

   این گسل بصورت قوسی از نواحی پشت بادام می‌گذرد و به سمت جنوب شرق متمایل می‌شود. فعالیت گسل پشت‌بادام به فاز کاتانگایی مربوط است و در مزوزوئیک با فعالیت مجدد در ایجاد ساختارهای فرازمین و فروزمین موثر بوده ‌است. این گسل با گسل‌های دیگری همچون گسل چاپدونی موازی است و مرز شرق کویر نمک را محدود می‌کند.

 

گسل کلمرد (Km)

 

    قدرت این گسل در شرق ایران مرکزی و در بخش غربی سپر قدیمی کلمرد قرار دارد. این گسل به پرکامبرین بالایی می‌رسد، ولی در فاز کالدونین نیز فعال شده و روند آن که ابتدا شمالی- جنوبی بوده و به سمت شرق متمایل شده ‌است. گسل کلمرد از نوع راستگرد و باعث تغییرات رخساره‌ای در مزوزوئیک شده‌است.

 

گسل‌های شرق و جنوب شرقی ایران

 

 

 

گسل هریرود (H)

 

     این گسل با روند شمالی- جنوبی مسیرهای رود هریرود (مرز ایران و افغانستان) و رود تجن را طی می‌کند و در نواحی ترکمنستان و کوههای اورال شوروی نیز عملکرد خوبی داشته است. جنبش آن چپگرد بوده و در طرفین آن سنگهای ژوراسیک و کرتاسه جابجا شده است. این گسل بخش غربی بلوک هلمند را محدود کرده است و از مغرب دشت زابل گذشته و به زاهدان می‌رسد. طول قسمتی از گسل هریرود که در ایران قابل تشخیص می‌باشد 825 کیلومتر است. این گسل در فاز کاتانگایی فعال شده و در فازهای بعد نیز فعالیت آن تداوم داشته است.

 

گسل نهبندان (Nb)

 

   گسلی است با روند شمالی-جنوبی که حد شرقی بلوک لوت را محدود می‌کند. طول آن حدود 750 کیلومتر است و در بخش جنوب به سمت شرق متمایل شده‌است و بالاخره به طرف مرز ایران و پاکستان ادامه می‌یابد که نبوی دلیل آن را ترکیب این گسل از سه گسل مجزا می‌داند. اولین جنبش گسل نهبندان را به پرکامبرین نسبت می‌دهند که در فازهای دیگر نیز تداوم داشته است. سنگهای دو طرف آن کرتاسه بالایی ایوسن است، ولی اطراف ده سلم سنگهای دگرگونی پالئوزوئیک را جابجا کرده است.

 

گسل نایبند (N)

 

   این گسل نیز روند شمالی-جنوبی دارد و طول آن از ناحیه بشرویه تا بم 600 کیلومتر است. این گسل حد غربی بلوک لوت را محدود می‌کند و بویژه در تشکیل حوضه رسوبی طبس و پیدایش کوههای مشتری نقش مهمی داشته است. گسل نایبند قدیمی‌ترین بیرون‌زدگیهای منطقه را که به دوره دونین تعلق دارد جابجا کرده‌است به همین جهت احتمال داده می‌شود که سن آن به قبل از دونین و حتی به پرکامبرین برسد.

 

گسل بشاگرد (B)

 

  گسل بشاگرد در کوههای بشاگرد جنوب جازموریان از قصر قند می‌گذرد و با روند شرقی-غربی به طرف مرز ایران و پاکستان ادامه می‌یابد. در امتداد این گسل و گسل‌های کوچکتر ناحیه رخنمونهای آمیزه رنگین مشاهده می‌شود. این گسل احتمالا دنباله گسل زاگرس بوده که گسل میناب با روند شمالی-جنوبی خود آن را از گسل زاگرس جدا و جابجا کرده است.

 

گسل‌های زاگرس

 

 

 

گسل زاگرس (Z)

 

   گسلی است که در بخش شمالی شرقی زاگرس با روند شمال غربی-جنوب شرقی و شیب تندگاه بطور عمودی مشخص می‌شود و بصورت گسل معکوس عمل کرده است. این گسل بویژه در نواحی لرستان تا مریوان ادامه دارد و پس از ورود به عراق دوباره بطرف ایران برگشته است و به سردشت می‌رسد (نبوی 1355) . دنباله این گسل در امتداد جنوبی غربی از نواحی فارس می‌گذرد. بطوری که طول کلی آن حدود 1350 کیلومتر است.در نواحی فارس ، گسل زاگرس دارای شیب کمتری است و اغلب بصورت روراندگی مشاهده می‌شود. جنبش آن راستگرد بوده و رسوبات تبخیری کامبرین پیشین را که عملا باید در حوضه تبخیری قطر - کازرون تشکیل شده باشند در 200 تا 300 کیلومتری دورتر (در زردکوه) قرار داده است. مجموعه آمیزه‌های امینولیت و رادیولاریت‌های زاگرس در نواحی کرمانشاه و در نواحی نیریز فارس در امتداد این گسل تراستی قرار دارد. زمان جنبش اولیه گسل زاگرس را به پرکامبرین نسبت می‌دهند که در دوره‌های بعد نیز جنبش آن ادامه داشته است.

 

گسل کازرون (Kz)

 

   طول این گسل حدود 500 کیلومتر است و روند تقریبی شمالی- جنوبی دارد و از نوع گسل‌های راستگرد است. این گسل باعث جابجایی منطقه زاگرس و سکوی عربستان شده‌است. بنابراین مرز سکوی عربی با زاگرس ایران را مشخص می‌کند. زمان جنبش آن را به پرکامبرین نسبت می‌دهند، ولی در کوارتز دوباره جنبش آن شروع و زلزله‌های قر - کازرون نمایانگر جنبش عهد حاضر آن است.

 

گسل میناب (M)

 

    نام قبلی این گسل زندان بوده است و آن را راستگرد می‌دانستند ولی جنبش‌های اخیر آن و جابجایی‌های رسوبات پادگانه‌های آبرفتی ساحلی سوئد جنبش‌های چپ‌گرد این گسل است. این گسل در بخش شمالی توسط گسل زاگرس قطع شده است ولی ادامه آن در طرفهای دیگر گسل بشاگرد و زاگرس ملاحظه می‌شود.به ‌نظر می‌آید که گسل میناب ادامه گسل نایبند باشد و جنبش آن نیز می‌تواند مشابه گسل نایبند باشد. روند این گسل شمالی-جنوبی است و از طرف جنوب وارد عمان می‌شود. این گسل از نظر اینکه در جهت و روند زمین ساختی مهم اورال-عمان و ماداگاسکار قرار دارد حائز اهمیت است.

 

 

منبع :

پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور

http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-

http://geomaps.wr.usgs.gov/sfgeo/quaternary/stories/what_fault.html

http://www.gsi.ir/IranGeology/Page_03/Lang_fa

 

 

 

 

 

تحریف آیین چهارشنبه سوری

 

 

      یافته های پزوهشی نشان می دهد که تمامی آیین ها و یادمان هایی که مردم ایران در هنگامه گوناگون بر پا می داشتند و بخشی از آنها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار شده است ، با منش ، اخلاق و خرد نیاکان ما در آمیخته بود و در همه آنها ، اعتقاد به پروردگار ، امید به زندگی ، نبرد با اهریمنان و بدسگالان و مرگ پرستان ، در قالب نمادها ، نمایش ها و آیین های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود .رفتار خشونت آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه نطیر آنچه که امروزه تحت نام چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم ، در هیچکدام از این آیین ها دیده نمی شود .بهتر است بگوییم ، کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش سلامتی مردم را هدف می گیرند ، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی ، آیین چهارشنبه سوری را تحریف کرده اند

 

 

مراسم چهارشنبه سوری 

1.       بوته افروزی 

2.       مراسم کوزه شکنی

3.       فال گوش نشینی  

4.       قاشق زنی

5.      آش چهارشنبه سوری 

6.      تقسیم آجیل چهارشنبه سوری

    یکی از آئین های سالانه ایرانیان چهارشنبه سوری یا به عبارتی دیگر چارشنبه سوری است. ایرانیان آخرین سه شنبه سال خورشیدی را با بر افروختن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز می روند.چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز برگزار می شود.مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می کنند که ریشه اش به قرن ها پیش باز می گردد. مراسم ویژه آن در شب چهارشنبه صورت می گیرد برای مراسم در گوشه و کنار کوی و برزن نیز بچه ها آتش های بزرگ می افروزند و از روی آن می پرند و ترانه (سرخی تو از من ، زردی من از تو ) می خوانند.

آئین چهارشنبه سوری

 

اقلیم شناسی در قرآن

مقدمه:

          اقلیم شناسی (Climatology  ) عبارت است از مطالعه علمی اقلیم، یعنی توصیف و نمایش اقالیم، تجزیه و تحلیل عوامل، تفاوت بین اقالیم و کاربرد اطلاعات اقلیمی در حل مسائل جامعه و به عبارت دیگر هدف اقلیم شناسی عبارت است از کشف و تبیین رفتار طبیعی اتمسفر و بهره برداری از آن در جهت منافع انسان. علم اقلیم شناسی از زمانهای بسیار دور برای انسان شناخته شده بوده و مردم آن را وضعیت درازمدت حالات اتمسفر می‌دانستند و آن را با بیان روزهای بارانی، هوای خشک و پر از گرد و غبار، بادهای شمالی یا جنوبی و غیره توصیف می‌کردند. تقریبا تمام فعالیتهای بشری برای تداوم چرخه زندگی بطور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر هوا و اقلیم است. غذایی که می خورید، آبی که می نوشید و یا در امور گوناگون مورد استفاده قرار می دهید، لباسی که برای مقابله با نوع خاصی از شرایط جوی بر تن می کنید، خانه و مسکنی که در آن سکونت دارید، کارهایی که روزانه در تلاش معاش انجام می‌دهید، و یا حتی تمام نیرویی که به مدد آنها ادامه حیات می‌دهید و بطور کلی تندرستی و عدم آن، همه و همه تحت سلطه و اقتدار آب و هوای قلمرو زیست شماست. 

روش اصلی مطالعه در اقلیم شناسی، جمع نگری یا کلی نگری است یعنی برای مطالعه هر بخش از کره زمین محقق اقلیم شناس تمام ویژگی‌های آن مکان را در ارتباط با یکدیگر و به صورت مجموعه مرتبط بررسی می‌کند. در مطالعه اقلیمی داده‌های لازم در خصوص عناصر اقلیمی مانند دما، بارش و سایر عوامل اقلیمی جمع آوری شده و پردازش گردیده و در جهت شناسایی استعدادها و توانهای اقلیم‌های روی زمین و عملکرد این اقالیم در چرخه حیات برای زندگی انسان بکار می‌رود.  

إنّ هذا القرآن یهدی للّتی هی أقْوَمُ….1

همانا قرآن، خلق را به استوارترین راه ها هدایت می کند.

در قرآن کریم، آیات بسیاری درباره خدا شناسی از طریق علم وجود دارد. خداوند پیوسته به اجزای طبیعت اشاره می کند و هرکدام را آیه و نشانه ای از وجود لا یزال خود می داند. از بزرگ ترین بخش کاینات تا ریزترین ذره آن، همه و همه نشانه قابل توجهی هستند برای کسانی که در آیات الهی اندیشه می کنند.

…ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون،… یعقلون،… یسمعون،…. قرآن با عبارات امری و پرسشی، انسان را مورد خطاب قرار می دهد و از او می خواهد که در آفاق و انفس تفکّر کند.2 از این رو، همواره کسانی را که نسبت به آیات و نشانه های خدا بی توجهند، شماتت می کند و می فرماید:

چه بسیار نشانه و آیه که در آسمان ها و زمین وجود دارد، ولی (انسان ها) از آن می گذرند و (بی توجه) به آن پشت می کنند.3

و در کلامی دیگر می فرماید:

اگر آب دریا برای نوشتن کلمات پروردگار مرکب شود، پیش از آن که کلمات الهی به آخر برسد، دریا خشک خواهد شد، هرچند دریایی دیگر به آن بپیوندد.4

هم چنین به سیر و سفر در زمین برای دیدن آثار وجود پروردگار سفارش می فرماید:

آیا پس به سیر و تماشا در زمین نمی روند تا دل هاشان بینش وهوش یابد یا گوش هایشان به حقیقت شنوا گردد؟5

افزون برآن، کسانی را که در خلقت زمین و آسمان تفکّر می کنند، با صفت «اولوا الالباب» مورد لطف قرار می دهد. اکنون با پیروی از قرآن کریم و با استفاده از همان روش در باب خدا شناسی علمی، آن قسمت از آیات را که مربوط به علم اقلیم شناسی است، مورد بحث قرار می دهیم:

چگونگی تشکیل باد:

 

 

علت اصلی جریان های عمومی اتمسفر را باید در تفاوت ترازنامه انرژی مناطق قطبی و منطقه حاره جست و جو کرد. به عبارت دیگر، موتور این جریان را تفاوت انرژی این مناطق به چرخش درمی آورد. اگر زمین به دور خود نمی چرخید، در این شرایط، هوای صعودی از منطقه حاره به صورت بادهای آزئوستروفیک AgeostrPhic   (نیروی منحرف کننده و حاصل از گردش زمین به دور محور خودش) از سطوح فوقانی به سوی قطبی حرکت می کردند و پس از نزول، دوباره به استوا برمی گشتند. در نتیجه، یک سیستم ساده از این نوع بادها به وجود می آمد، ولی به سبب گردش زمین به دور خود، جهت باد تغییر می کند و تقریباً حالتی موازی با مدارها به وجود می آید که سیستم گردش عمومی اتمسفر را پیچیده و گوناگون می کند که هرکدام شکل ها، جهت ها و ویژگی های خاص خود را دارا هستند مانند: بادهای موسمی، بادهای غربی و بادهای قطبی.

این جاست که معجزه آیات حق آشکار می شود و هربیدار دلی را به فروتنی وا می دارد؛ زیرا می فرماید:

هو الّذی أرسل الرّیاح بُشراً بین یدی رحمته.

او کسی است که بادها را بشارت دهنده رحمت خویش فرستد.

در این آیه به ریاح اشاره شده که جمع ریح است. این آیه بروجود بادهای گوناگون و سودمند بودن آن ها دلالت دارد؛ زیرا می فرماید: «بشراً بین یدی رحمته».

 

نوعی دیگر از بادها که تخریب کننده اند، در قرآن با عبارت «ریح عاصف» و در کتاب های علمی با نام «توفان» و در بعضی موارد با عنوان «بادهای وحشی» از آن ها یاد شده است. پیدایش این پدیده نیز بدین گونه است که اگر توده هوای مرطوب مجاور پهنه ی نسبتاً کوچکی از زمین گرم شود، سبک شده و در مقابل هوای سرد اطراف روبه بالا می رود. وقتی اختلاف دمای هوای گرم و سرد زیاد شد، علاوه براین که این حرکت رو به بالا سریع می شود، به سبب هجوم هوای سرد، اطراف هوای گرم نیز به شدت شروع به چرخیدن می کند. در نتیجه، توفان پیچیده پدید می آید. این توفان معمولاً مخصوص آمریکای شمالی و استرالیا است و پیش گویی آن فوق العاده دشوار. هوا در قسمت مرکزی این توفان به سرعت بالا می رود و از مشخصات آن پیدایش ابر قیفی شکل است. این ابر قیفی شکل در توده ای از ابرهای «کومولو نیمبوس»، تشکیل و به سوی زمین کشیده می شود. این قیف بالا و پایین می رود و در جهت های گوناگون می چرخد و به هر جای زمین برسد تقریباً همه چیز را ویران می کند. قطر این توفان از چند متر تا حدود 2 کیلو متر و سرعت چرخیدن آن 320 تا 480 کیلو متر در ساعت است. حتی سرعت صعود آن در مرکز ممکن است به 320 کیلومتر برسد. چون فشار هوا در مرکز توفان پیچیده کم است، اگر به ساختمانی برخورد کند، فشار هوای درون ساختمان نسبت به خارج فزونی می یابد و به انفجار ساختمان ها می انجامد و اشیای سنگین را تا فاصله زیاد پرتاب می کند.

 

 

خداوند در آیاتی از قرآن کریم سرنوشت ملت هایی را بیان می کند که به دلیل طغیان و کفرشان گرفتار این گونه توفان ها شده اند. سرانجام قوم نوح را چنین بیان می فرماید:

فأخَذَهمُ الطّوفانُ وهُم ظالمون.

به سبب ظلمشان گرفتار توفان شدند.

هم چنین یکی از بلاهایی که بر بنی اسرائیل فرود آمد، توفان بود:

فَأرْسَلْنا عَلَیهم الطّوفان.6

وبرآنان توفان فرو فرستادیم.

در قسمتی از آیه 22 سوره ی یونس نیز حالت افرادی را بیان می کند که در دریا گرفتار توفان شده اند:

جائتها ریح عاصف وجاءَهم المَوجُ مِنْ کُلِّ مکانٍ وظَنّوا أنّهم واقع بهم.

تند بادی به سراغشان آمد و امواج از همه طرف آنان را محاصره کردند، به گونه ای که گمان کردند به وسیله امواج احاطه شده اند.

فأرْسَلْنا عَلَیهم ریحاً صَرْصَراً فی أیامٍ نَحِساتٍ لنُذیقَهُمْ عذابَ الخزی فی الحیاةِ الدُّنیا.7

پس فرستادیم بر آن ها تندبادی را در روزهایی شوم تا بچشانیم عذاب و خواری را در دنیا.

سوره های اسراء آیه 9   ،یوسف آیه 105  ، کهف آیه 109 ، حج آیه 46. ، عنکبوت آیه 14،  اعراف آیه 133  و فصلت آیه 16.

 

منبع : اکرم صابر مقدم ،