علم اقلیم شناسی
اقلیم شناسی علمی است که در جستجوی بیان و شرح طبیعت اقلیم و نیز اینکه به چه ترتیب از محلی به محل دیگر عوض گشته و همچنین اینکه چگونه وابسته به فعالیتهای بشری است، می‌باشد. این علم کاملا و بطور پیوسته وابسته به هواشناسی بوده و خود در مورد تغییرات روزانه جوی و نتایج آن بحث می‌کند.
آشنایی
ممکن است بسیاری از رشته‌های مطالعاتی مربوط به سیاره زمین را در سه گروه وسیع و اصلی گنجانید. این سه گروه عبارتند از: لیتوسفر یا قسمت خشکی زمین ، هیدروسفر یا قسمت آبی سیاره و بالاخره اتمسفر یا جز گازی زمین.
اگر در مطالعه و بررسی چگونگی هوا و اقلیم ، لایه گازی شکل زمین پراهمیت‌ترین می‌باشد، ولی نباید از نظر دور داشت که گرما و رطوبت بطور پیوسته و همیشه میان سطوح خشکی و آبی و جو مبادله گشته و تمام آنها اجزا مکملی را بدست میدهند. مراحل مبادله گرما و رطوبت میان زمین و جو در طی مدت زمانی طولانی باعث بروز وضعی میگردد که اقلیم نامیده میشود. براستی ، اقلیم بیش از فقط یک میانگین آماری بوده و باید آنرا مجموعه چگونگی‌های جوی درگیر با گرما ، رطوبت و حرکت هوا دانست.
اقلیم فاکتور بسیار مهمی از محیط زیست طبیعی بشر می‌باشد، زیرا اگرچه معمولا انسان خود را مخلوقی می‌پندارد که بر روی زمین زندگی می‌نماید، ولی او در واقع ، در قعر اقیانوس عمیق هوائی هم که کره زمین را دربر گرفته است، قرار دارد.
تاریخچه هواشناسی و اقلیم شناسی
اقلیم شناسی را میتوان در عین حال علمی قدیمی و جدید دانست. قدمت این علم تا به اندازه کنجکاوی بشر در مورد محیط زیستش می‌رسد. از سوی دیگر ، تازگی این علم با پیدایش هواپیما ، رادیو و رادار همزمان میگردد. بشر اولیه تا حد زیادی تحت تاثیر پدیده‌های هوا و اقلیم قرارداشت. مذاهب خرافاتی که بر پایه شرک و بت پرستی قرار داشتند، به تفسیر رازهای جوی نظیر بارش ، باد یا رعد و برق پرداختند.
از زمان باستان تاکنون ، به موازات توسعه علوم ، شناخت هر چه بیشتر هوا و اقلیم هم به جلو می‌رود. فیلسوفان یونانی علاقه زیادی به هواشناسی و اقلیم نشان می‌دادند. در واقع این دو لغت هر دو ریشه یونانی دارند. تقسیم بندی جهان به پنج منطقه اقلیمی ، یعنی مناطق سرد و منجمد شمال و جنوب ، مناطق معتدل شمال و جنوب و منطقه گرم (مناطق اقلیمی جهان) ، به پارومنیدس (Parmenides) یونانی نسبت داده میشود که ، در پنج قرن پیش از میلاد مسیح می‌زیسته است.
زمانی که مشاهده و حدس و گمان و خرافات در توسعه و پیشرفت هواشناسی و اقلیم شناسی نقش بازی می‌نمودند، تا به آغاز قرن هفدهم طول کشید. در این هنگام اختراع ادوات هواشناسی و ثبت دیدبانی‌ها به یاری این علوم آمده و توضیحات دقیق‌تر اقلیمی را در دسترس قرار داده و آنالیز علمی پدیده‌های هوا را ممکن ساختند.
طبقهبندی اقلیمی
تغییرات اقلیمی فراوانی که از محلی به محل دیگر روی میدهند، همانطور که بوسیله ترکیبهای مختلف مراحل جوی تعیین می‌گردند، سبب تولید انواع متعدد اقلیمهای مربوطه هم می‌شوند. منطقه‌ای از سطح زمین که اثرات ترکیب شده فاکتورهای اقلیمی بر آن ، موجب برقراری شرایط اقلیمی نسبتا همگنی می‌گردند، یعنی یک نوع اقلیم ، اصطلاحا منطقه اقلیمی نامیده میشود. برای آنکه بتوان توضیحات مربوطه را تسهیل نموده و مناطق اقلیمی را بر روی نقشه آورد، لازم است که انواع اقلیم را تشخیص داده و طبقهبندی کرد.
مناطق اقلیمی جهان
از آنجا که توزیع جهانی انواع اقلیم بطور اصلی نتیجه رژیم‌های گرما و رطوبت می‌باشد، ممکن است که اقلیم را در گروههای وسیعی طبقهبندی نمود که بر پایه اثرات هم بستگی داخلی گرما و رطوبت بر توده‌های هوا که آنها هم به نوبه خود بر اقلیمهای نواحی مختلف حکومت می‌نمایند، تقسیم کرد. انواع اقلیمی که بدین ترتیب معرفی می‌شوند، به ترتیب عبارتند از:
اقلیمهائی که تحت نفوذ توده‌های هوای استوائی و حاره‌ای هستند.
اقلیمهائی که تحت نفوذ توده‌های هوای حاره‌ای و قطبی قرار دارند.
اقلیمهائی که تحت تسلط توده‌های هوای قطبی و منجمده واقع شده‌اند.
اقلیمهای سرزمینهای مرتفع که دارای خصوصیات مشخصی ناشی از اثرات ارتفاع از سطح دریا می‌باشند.
زیرتقسیمات این چهار گروه اصلی انواع اقلیمی را تعیین می‌کنند که بر پایه توزیع منطقه‌ای عناصر اقلیمی ، بویژه درجه حرارت و نزولات جوی و تغییرات فصلی آنها قرار دارند.
اقلیم ایران
به ترتیب اهمیت منبعث از گرما ، نم و ابر ، بارش ، باد و غبار ، تابش و تندر است. بر پایه این شش عامل پانزده ناحیه اقلیمی در ایران شناسائی میشود که عبارتند از:
1- ناحیه کرانه ای جنوبی: عمدتا در سواحل دریای عمان و بخش هائی از سواحل خلیج فارس را در بر میگیرد. بارزترین ویژگی اقلیمی این ناحیه به ترتیب اهمیت گرما ، تابش و رطوبت است. بنابراین میتوان آنرا اقلیم گرم، پر آفتاب و رطوبی نامید
2- ناحیه پسکرانه ای خزری: بخش نسبتا زیادی از سواحل خزر از آستارا تا بندر ترکمن روی دامنه های شمالی البرز را در بر می گیرد. اقلیم این ناحیه بارشی رطوبی است . ( بخش هائی از شرق استان اردبیل دارای این اقلیم هستند )
3- ناحیه ایران مرکزی: پهناورترین ناحیه آب و هوائی ایران است که تمامی ایران مرکزی و بخش کوچکی از شمال شرق ایران را می پوشاند. تابش و گرما ویژگی این قلمرو است.
4- ناحیه آذری: کمربندی شمالغربی- جنوبشرقی که بخش بزرگی از آن در قلمرو آذربایجان جا میگیرد و اقلیمی رطوبی تندری دارد. ( مناطق مرکزی و جنوبی استان اردبیل دارای این اقلیم هستند )
5- ناحیه مغانی: این ناحیه اقلیمی رطوبی و بادی دارد . ( شمال استان اردبیل ، شامل شهرستانهای پارس آباد ، بیله سوار و قسمتی از گرمی )
6- ناحیه زاگرس غربی: کمربندی شمالغربی- جنوبشرقی که از کردستان آغاز و به پسکرانه هی خلیج فارس پایان میپذیرد. چهره غالب اقلیم در این ناحیه بارش و تندری است.
7- ناحیه زاگرس شرقی: این ناحیه در شرق زاگرس به موازات ناحیه زاگرس غربی کشیده شده و از آذربایجان آغاز میشود. اقلیم این ناحیه بارشی، بادی و تابشی است .
8- ناحیه کرانه ای خزری: ناحیه کوچکی که در دل ناحیه پسکرانه ای خزری جا گرفته است. از اقلیمی بارشی و رطوبی برخوردار است .
9- ناحیه پسکرانه ای جنوبی: کمربندی غربی- شرقی در پسکرانه های خلیج فارس و دریای عمان و در پاره ای نقاط تا کرانه های خلیج فارس هم گسترش دارد. این ناحیه داری اقلیمی گرمائی، تابشی و بادی غباری است.
10- ناحیه سیستانی بزرگ: ناحیه ای با کشیده گی شمالی – جنوبی در مرزهای شرقی ایران که از جنوب خراسان تا شمال بلوچستان کشیده شده است. اقلیم غالب آن بادی غباری است.
11- ناحیه بلوچی: در گوشه جنوبشرقی در بلوچستان گسترش یافته و از اقلیمی تندری برخوردار است.
12- ناحیه ماکوئی: در گوشه شمالغرب ایران ناحیه کوچکی جا گرفته است که اقلیمی تندری و رطوبی دارد.
13- ناحیه سیستانی کوچک: ناحیه ای کوچک در دل ناحیه سیستانی بزرگ با همان شریط آب و هوائی اما قویتر یعنی چهره ای کاملا بادی و غباری .
14- ناحیه زاگرس بلند: ناحیه ای کوچک که دربرگیرنده زاگرس مرتفع است و اقلیمی بارشی و تابشی دارد .
15- ناحیه خوزی: دشت خوزستان قلمرو این ناحیه است و اقلیمی گرمائی، بارشی، تندری و باد و غباری دارد.
اقلیم اردبیل : 
موقعیت خاص جغرافیائی استان اردبیل سبب گردیده است که این استان درفصلهای سرد سال تحت تاثیر توده هواهای مهاجراز شمال ، شمال غرب و غرب قرار گیرد. درفصل تابستان نیز گاهی سیستم های کم فشار باران زائی تاثیر گذاشته و بارندگی های تابستانه را در این مناطق باعث میگردد. بخشهائی از استان تحت تاثیر اقلیم خزری قرارداشته و دریای خزر در شرق استان بر شرایط دمائی و رطوبتی آن اثر می کند و موجب تعدیل آب و هوا در آن مناطق می شود. باعنایت به اینکه استان از دو بخش کوهستانی سرد و جلگه ای معتدل تشکیل شده و به تبع عوامل طبیعی و جغرافیائی ، دارای تنوعات اقلیمی قابل توجه است . اما ویژگی سردی که ناشی از تاثیر توده های هوای سرد شمالی ، ارتفاع و عرض جغرافیائی است ، صفت مشترک اقلیم های گوناگون استان گردیده و حتی در پست ترین نقاط استان که طبیعتا دارای اقلیم معتدل هستند بطور متوسط درحدود 61 روز از سال دارای شرایط یخبندان بوده و سردی هوا برتمامی استان و کلیه اقلیم ها کم و بیش تاثیر می گذارد. جدول ذیل اقلیم و پوشش گیاهی مناطق مختلف استان را نشان می دهد
| نام ایستگاه |
نوع اقالیم براساس روش آمبرژه |
نوع پوشش گیاهی |
| اردبیل |
نیمه خشک سرد |
استپی |
| پارس آباد |
نیمه خشک معتدل |
استپی |
| خلخال |
نیمه مرطوب سرد |
معتدل جنگلی |
| فیروز آباد |
نیمه خشک سرد |
استپی |
| سرعین |
نیمه مرطوب سرد |
معتدل جنگلی |
| مشیران |
خشک معتدل |
بیابانی |
| نمین |
مرز بین خشک و نیمه مرطوب و سرد |
مرز بین استپی و معتدل جنگلی |
| نیر |
نیمه خشک سرد |
استپی |
منابع:
مقاله نواحی اقلیمی ایران - دکتر ابوالفضل مسعودیان
پروژه بررسی نقش تغییرات اقلیمی در تشدید یا کاهش بلایای جوی و اقلیمی استان - رسول همتی
